Ως μη αναστρέψιμη παγκόσμια τάση χαρακτηρίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή την κυκλική οικονομία, σε έκθεση, την οποία δημοσίευσε σχετικά με την υλοποίηση του σχεδίου δράσης για την κυκλική οικονομία, που ενέκρινε τον Δεκέμβριο του 2015. Στην έκθεση παρουσιάζονται τα κύρια αποτελέσματα από την υλοποίηση του σχεδίου δράσης και σκιαγραφούνται οι ανοιχτές προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν ώστε να ανοίξει ο δρόμος για μια κλιματικά ουδέτερη και ανταγωνιστική κυκλική οικονομία που θα ελαχιστοποιεί την πίεση στους φυσικούς πόρους, στους πόρους πόσιμου νερού, καθώς και στα οικοσυστήματα. Τα πορίσματα της έκθεσης συζητήθηκαν εκτενώς στην ετήσια διάσκεψη των ενδιαφερόμενων φορέων για την κυκλική οικονομία που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες στις 6 και 7 Μαρτίου. Ο πρώτος αντιπρόεδρος κ. Φρανς Τίμερμανς, αρμόδιος για τη βιώσιμη ανάπτυξη, δήλωσε: «Η κυκλική οικονομία είναι το κλειδί για τη βιώσιμη πορεία της οικονομίας μας και για την επίτευξη των παγκόσμιων στόχων βιώσιμης ανάπτυξης. Η έκθεση αυτή δείχνει ότι η Ευρώπη είναι πρωτοπόρος».

Μετάβαση από τη γραμμική στην κυκλική οικονομία

«Τρία χρόνια μετά την έγκρισή του, μπορεί να θεωρηθεί ότι το σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία έχει ολοκληρωθεί πλήρως. Οι 54 δράσεις του έχουν πλέον υλοποιηθεί ή βρίσκονται στο στάδιο της υλοποίησης» αναφέρει στο δελτίο τύπου και συνεχίζει: «Σύμφωνα με τα πορίσματα της έκθεσης, η υλοποίηση του σχεδίου δράσης για την κυκλική οικονομία επιτάχυνε τη μετάβαση προς μια κυκλική οικονομία στην Ευρώπη, η οποία με τη σειρά της συνέβαλε στο να επανέλθει η ΕΕ στο δρόμο της δημιουργίας θέσεων εργασίας, όπως υποστηρίζει στην έκθεση της. Το 2016 οι τομείς που σχετίζονται με την κυκλική οικονομία απασχολούσαν περισσότερους από τέσσερα εκατομμύρια εργαζομένους, παρουσιάζοντας αύξηση της τάξης του 6 % σε σύγκριση με το 2012. Η κυκλικότητα δημιούργησε επίσης νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες, ανέδειξε νέα επιχειρηματικά μοντέλα και ανέπτυξε νέες αγορές, τόσο εντός όσο και εκτός της ΕΕ. Το 2016, οι κυκλικές δραστηριότητες, όπως η επισκευή, η επαναχρησιμοποίηση ή η ανακύκλωση, δημιούργησαν προστιθέμενη αξία περίπου 147 δισ. €, ενώ η αξία των σχετικών επενδύσεων ανήλθε περίπου στα 17,5 δισ. €.

Η στρατηγική της ΕΕ για τις πλαστικές ύλες

Η στρατηγική της ΕΕ για τις πλαστικές ύλες σε μια κυκλική οικονομία αποτελεί το πρώτο πλαίσιο πολιτικής για ολόκληρη την ΕΕ που υιοθετεί μια προσέγγιση κύκλου ζωής ανά υλικό για την ενσωμάτωση δραστηριοτήτων κυκλικού σχεδιασμού, χρήσης, επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης σε αλυσίδες αξίας πλαστικών υλών. Η στρατηγική καθορίζει ένα σαφές όραμα με ποσοτικούς στόχους σε επίπεδο ΕΕ, έτσι ώστε, μεταξύ άλλων, έως το 2030 όλες οι πλαστικές συσκευασίες που διατίθενται στην αγορά της ΕΕ να είναι επαναχρησιμοποιήσιμες ή ανακυκλώσιμες. Για την τόνωση της αγοράς για τα ανακυκλωμένα πλαστικά, η Επιτροπή δρομολόγησε μια εθελοντική εκστρατεία ανάληψης δεσμεύσεων. 70 εταιρείες έχουν ήδη αναλάβει δεσμεύσεις, γεγονός που θα οδηγήσει σε αύξηση της αγοράς ανακυκλωμένων πλαστικών κατά τουλάχιστον 60 % έως το 2025. Ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει χάσμα μεταξύ της προσφοράς και της ζήτησης για ανακυκλωμένα πλαστικά. Για την κάλυψη του χάσματος αυτού, η Επιτροπή δρομολόγησε την κυκλική συμμαχία για τα πλαστικά στην οποία μετέχουν οι κύριοι φορείς της βιομηχανίας που προμηθεύουν και χρησιμοποιούν ανακυκλωμένα πλαστικά.

Καινοτομία και επενδύσεις

Για την επιτάχυνση της μετάβασης σε μια κυκλική οικονομία, είναι απαραίτητη η επένδυση στην καινοτομία και η παροχή υποστήριξης για την προσαρμογή της βιομηχανικής βάσης της Ευρώπης. Κατά την περίοδο 2016-2020, η Επιτροπή ενέτεινε τις προσπάθειες προς αμφότερες τις κατευθύνσεις, με δημόσια χρηματοδότηση συνολικού ύψους άνω των 10 δισ. € για τη μετάβαση.

Προκειμένου να ενισχύσει περαιτέρω τις επενδύσεις, η Πλατφόρμα Υποστήριξης Χρηματοδότησης της Κυκλικής Οικονομίας έχει εκδώσει συστάσεις για τη βελτίωση του οικονομικού ενδιαφέροντος των έργων κυκλικής οικονομίας, για τον συντονισμό των δραστηριοτήτων χρηματοδότησης και την ανταλλαγή ορθών πρακτικών. Η πλατφόρμα θα συνεργαστεί με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων για την παροχή οικονομικής βοήθειας και την εκμετάλλευση συνεργειών με το σχέδιο δράσης για τη χρηματοδότηση της βιώσιμης ανάπτυξης.

Μετατροπή των αποβλήτων σε πόρους

Τα υγιή και αποδοτικά συστήματα διαχείρισης αποβλήτων αποτελούν βασικό δομικό στοιχείο μιας κυκλικής οικονομίας. Προκειμένου να εκσυγχρονιστούν τα συστήματα διαχείρισης αποβλήτων στην Ένωση τέθηκε σε ισχύ ένα αναθεωρημένο νομοθετικό πλαίσιο για τα απόβλητα τον Ιούλιο του 2018. Το πλαίσιο αυτό περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, νέα φιλόδοξα ποσοστά ανακύκλωσης, αποσαφήνιση του νομικού καθεστώτος των ανακυκλωμένων υλικών, ενίσχυση των μέτρων πρόληψης και διαχείρισης αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένων των απορριμμάτων στις θάλασσες, των απορριμμάτων τροφίμων και των προϊόντων που περιέχουν κρίσιμες πρώτες ύλες.

Διαδικασίες κυκλικού σχεδιασμού και παραγωγής

Ο έξυπνος σχεδιασμός στην αρχή του κύκλου ζωής ενός προϊόντος είναι απαραίτητος για τη διασφάλιση της κυκλικότητας. Με την εφαρμογή του προγράμματος εργασίας της περιόδου 2016-2019 για τον οικολογικό σχεδιασμό, η Επιτροπή προώθησε περαιτέρω τον κυκλικό σχεδιασμό των προϊόντων, μαζί με τους στόχους ενεργειακής απόδοσης. Τα μέτρα οικολογικού σχεδιασμού και ενεργειακής σήμανσης για πολλά προϊόντα περιλαμβάνουν πλέον κανόνες σχετικά με τις απαιτήσεις για την αποδοτικότητα των υλών, όπως η διαθεσιμότητα ανταλλακτικών, η ευκολία επισκευής και η διευκόλυνση της επεξεργασίας μετά το τέλος του κύκλου ζωής. Η Επιτροπή ανέλυσε επίσης, σε ειδικό έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της, τις πολιτικές της για τα προϊόντα, με σκοπό την υποστήριξη κυκλικών και βιώσιμων προϊόντων.

Ενίσχυση του ρόλου των καταναλωτών

Η μετάβαση προς μια πιο κυκλική οικονομία απαιτεί την ενεργό συμμετοχή των πολιτών στην αλλαγή των καταναλωτικών προτύπων. Οι μέθοδοι περιβαλλοντικού αποτυπώματος προϊόντων (PEF) και περιβαλλοντικού αποτυπώματος οργανισμών (OEF) που αναπτύχθηκαν από την Επιτροπή δίνουν στις εταιρείες τη δυνατότητα να διατυπώνουν αξιόπιστους και συγκρίσιμους ισχυρισμούς περιβαλλοντικού χαρακτήρα και στους καταναλωτές να κάνουν συνειδητές επιλογές.

Ενεργός συμμετοχή των ενδιαφερόμενων φορέων

Η συμμετοχή των ενδιαφερόμενων φορέων είναι ζωτικής σημασίας για τη μετάβαση. Η συστημική προσέγγιση του σχεδίου δράσης έδωσε στις δημόσιες αρχές, στους οικονομικούς και κοινωνικούς φορείς και στην κοινωνία των πολιτών ένα πλαίσιο για την αναπαραγωγή με σκοπό την προώθηση των εταιρικών σχέσεων μεταξύ τομέων και κατά μήκος των αλυσίδων αξίας. Ο ρόλος της Επιτροπής στην επιτάχυνση της μετάβασης και στην καθοδήγηση των διεθνών προσπαθειών για την κυκλικότητα αναγνωρίστηκε και από το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ 2019 όπου η Επιτροπή έλαβε το βραβείο Circulars (κυκλικής οικονομίας) στην κατηγορία του δημόσιου τομέα.

Ανοιχτές προκλήσεις

Η κυκλική οικονομία αποτελεί πλέον μια μη αναστρέψιμη παγκόσμια τάση. Ωστόσο, εξακολουθούν να απαιτούνται πολλά βήματα για την κλιμάκωση της δράσης σε επίπεδο ΕΕ και παγκοσμίως, για το πλήρες κλείσιμο του κύκλου και για τη διασφάλιση του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος που προσφέρει στις επιχειρήσεις της ΕΕ. Θα απαιτηθούν αυξημένες προσπάθειες για την εφαρμογή της αναθεωρημένης νομοθεσίας για τα απόβλητα και την ανάπτυξη των αγορών δευτερογενών πρώτων υλών. Επίσης, το έργο που ξεκίνησε σε επίπεδο ΕΕ για ορισμένα θέματα (όπως τα χημικά προϊόντα, το μη τοξικό περιβάλλον, η οικολογική σήμανση και η οικολογική καινοτομία, οι κρίσιμες πρώτες ύλες και τα λιπάσματα) θα πρέπει να συνεχιστεί με ταχύτερους ρυθμούς, αν η Ευρώπη επιθυμεί να δρέψει όλα τα οφέλη της μετάβασης σε μια κυκλική οικονομία. Από την αλληλεπίδραση με τους ενδιαφερόμενους φορείς προκύπτει ότι ορισμένοι τομείς που δεν καλύπτονται ακόμη από το σχέδιο δράσης θα μπορούσαν να διερευνηθούν για την ολοκλήρωση του θεματολογίου για την κυκλική οικονομία. Βασιζόμενοι στο παράδειγμα της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τις πλαστικές ύλες σε μια κυκλική οικονομία, πολλοί άλλοι τομείς με υψηλό περιβαλλοντικό αντίκτυπο και δυνατότητες κυκλικότητας, όπως η πληροφορική, τα ηλεκτρονικά, η κινητικότητα, το δομημένο περιβάλλον, τα ορυχεία, τα έπιπλα, τα τρόφιμα και τα ποτά ή τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα θα μπορούσαν να επωφεληθούν από μια ανάλογη ολιστική προσέγγιση για να γίνουν περισσότερο κυκλικοί».