Η μετάβαση στο μοντέλο της Κυκλικής Οικονομίας είναι μια από τις πλέον απαιτητικές προκλήσεις, που έχει να αντιμετωπίσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ιδίως έπειτα από την υγειονομική «καταιγίδα» της COVID-19 που θα αφήσει μεγάλα οικονομικά τραύματα στον πλανήτη.

Ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Πλαστικών Ελλάδος, ως ενεργός και δραστήριος βραχίονας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας πλαστικών, έχει δεσμευτεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο για συγκεκριμένες ενέργειες, που θα συμβάλλουν στον πραγματικό βιομηχανικό μετασχηματισμό, που απαιτείται για να εκπληρωθεί το μοντέλο μιας αποτελεσματικής Κυκλικής Οικονομίας.

Θέλουμε, όμως, σε αυτό το σημείο να επισημάνουμε ότι η επίτευξη των φιλόδοξων στόχων βιωσιμότητας εξαρτάται από την υποστήριξη των εθνικών και ευρωπαϊκών αρχών, οι οποίες τους επόμενους μήνες θα γνωρίσουν σημαντική πίεση στην προσπάθεια να αμβλύνουν τις οικονομικές επιπτώσεις από την επερχόμενη ύφεση, ως απόρροια της πανδημίας.

Αποτελεί παραδοχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι οι σύγχρονες οικονομίες δεν θα μπορούσαν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά χωρίς τα προϊόντα και τις εφαρμογές από πλαστικά.

Είναι ένα γεγονός, που υπογραμμίζεται στην τωρινή κρίση, όπου τα πλαστικά αποτελούν το προτιμώμενο υλικό για την υγεία και την ασφάλεια των ανθρώπων. Τα προβλήματα, όπως έχει επισημανθεί και άλλες φορές, προκαλούνται από τη μη ορθή διαχείριση των απορριμμάτων και συνεπώς, απαιτούνται καινοτόμοι τρόποι παραγωγής, επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης πλαστικών, προκειμένου να αλλάξουμε τη σχέση μας με αυτό το ουσιαστικό υλικό για τη ζωή μας, την υγεία μας και την καθημερινότητα μας.

Το νέο σχέδιο δράσης για την Κυκλική Οικονομία, που δημοσιεύθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 11 Μαρτίου 2020, αποτελεί μια υποσχόμενη συνέχεια της εμβληματικής πολιτικής, που ανακοινώθηκε το 2015.

Το νέο σχέδιο αναγνωρίζει την ανάγκη να αντιμετωπιστεί η πιεστική ανάγκη για μείωση της κατανάλωσης φυσικών πόρων και να επιτύχουμε τη μετάβαση σε ένα μέλλον καλύτερο για το περιβάλλον, ενώ όμως, παράλληλα ενισχύεται η ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας με νέα επιχειρηματικά μοντέλα, τα οποία θα πρέπει να αναλυθούν διεξοδικά.

Το νέο σχέδιο επικεντρώνεται στον σχεδιασμό των προϊόντων και την παραγωγή τους, με στόχο να διασφαλίσει ότι οι χρησιμοποιούμενοι πόροι θα παραμείνουν στην οικονομία της Ε.Ε. όσο το δυνατόν περισσότερο. Η επιλογή της αλλαγής του παραγωγικού μοντέλου και η ανάδειξη της ενίσχυσης της βιομηχανίας στην Ευρώπη, η οποία θα χρησιμοποιεί όλα τα περιβαλλοντικά πρότυπα, με απόλυτο σεβασμό στις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης είναι πλέον επιτακτική ανάγκη.

Οι πρωτοβουλίες, που θα αναληφθούν και θα αναπτυχθούν στο μέλλον, θα πρέπει να συναποφασιστούν με τη στενή συμμετοχή της βιομηχανίας και όλων των ενδιαφερομένων μερών. Τούτου δοθέντος, ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Πλαστικών Ελλάδος ζητεί το επίκεντρο της προσοχής να δοθεί στα κάτωθι σημεία, κάποια εκ των οποίων έχουν επισημανθεί και νωρίτερα:

Σχεδιασμός προϊόντων

Προτεραιότητα του νομοθέτη θα πρέπει να είναι η μέριμνα σε ορισμένες προκλήσεις, που πρέπει να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά. Τα πλαστικά προϊόντα, που καταλήγουν απόβλητα θα πρέπει να έχουν σχεδιαστεί και παραχθεί όσο δυνατόν πιο απλά ώστε να ανακυκλώνονται εύκολα και οικονομικά. Η μεγιστοποίηση της διαλογής στην πηγή, η φάση της ανακύκλωσης των πλαστικών αποβλήτων αλλά και η σωστή σήμανση πάνω στο προϊόν, ώστε να υπάρξει ορθή ενημέρωση του καταναλωτή είναι σημεία, που πρέπει να προσεχθούν ιδιαίτερα.

Πολιτικές για την αύξηση χρήσης ανακυκλωμένων υλικών

Ο πιο ζωτικός κρίκος στην αλυσίδα της Κυκλικής Οικονομίας είναι η αύξηση της χρήσης ανακυκλωμένων υλικών. Θα πρέπει να αποτελέσει βασική πολιτική καθώς μόνο έτσι θα μπορέσει να κλείσει ο «κύκλος» και από γραμμικό μοντέλο και να φθάσουμε στο αποτελεσματικά κυκλικό. Στο σημείο αυτό, ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Πλαστικών Ελλάδος θέλει να επισημάνει ένα πρόβλημα που παρατηρείται εν μέσω της υγειονομικής κρίσης. Υπάρχει σημαντική έλλειψη ανακυκλωμένων υλικών, απόρροια του lockdown, που έχει εφαρμοστεί σε αρκετές χώρες της Ε.Ε., γεγονός που απειλεί να εκτροχιάσει την φιλόδοξη πολιτική. Όταν επανέλθουν οι κανονικές συνθήκες, θα πρέπει να εφαρμοστούν άμεσα πολιτικές που θα αυξήσουν τη ζήτηση ανακυκλωμένων υλικών. Ο Σ.Β.Π.Ε. έχει προτείνει να αυξηθεί η ζήτηση με δημόσιες πράσινες προμήθειες και κατασκευή υποδομών. Για να συμβούν αυτά όμως θα πρέπει να υπάρξουν επιδοτήσεις και ένα ξεκάθαρο πλαίσιο λειτουργίας. Χωρίς ζήτηση δεν θα προχωρήσουν τα σχέδια για κατασκευή υποδομών, δεν θα βελτιωθεί η ποιότητα (quality) και η διαθεσιμότητα (supply) των ανακυκλωμένων υλικών. Αυτοί οι δύο παράγοντες αποτελούν τα δύο βασικά ανασταλτικά στοιχεία που δεν οδηγούν στην αύξηση χρήσης των ανακυκλωμένων υλικών, όπως τεκμηριώνεται στις ετήσιες έρευνες της «EuPC» τα τρία τελευταία έτη.

Κατασκευή υποδομών

Η δυσκολία, που θα υπάρξει στην εξαγωγή των απορριμμάτων εκτός Ε.Ε., λόγω και των αλλαγών, στη συνθήκη της Βασιλείας από 1.1.2021 κάνει μονόδρομο την κατασκευή υποδομών για τη διαχείριση των αποβλήτων. Αυτόματα απαιτείται η κατασκευή νέων υποδομών, διαλογής και ανακύκλωσης για να διαχειριστούμε τα εκατομμύρια τόνους πλαστικών αποβλήτων, σε κάθε χώρα. Να σημειώσουμε ότι όπως παρουσιάζεται και στα στοιχεία της Ε.Ε. αλλά και άλλων φορέων, π.χ. ΟΟΣΑ η κατανάλωση των πλαστικών εκτιμάται ότι θα διπλασιαστεί ακόμη και τριπλασιαστεί, έως το 2060 παρά την αλλαγή στη νομοθεσία και την αυστηροποίηση της. Οι νέες υποδομές θα βοηθήσουν στην διαλογή και ανακύκλωση μεγαλύτερου μέρους πλαστικών αποβλήτων συνεπώς η συνολική απόδοση του συστήματος δεν θα επηρεαστεί από το νέο ενιαίο τρόπο μέτρησης της ανακύκλωσης που θα εφαρμοστεί από τα κράτη μέλη της ΕΕ. Σε αυτό συμβάλει βέβαια τόσο ο σχεδιασμός των προϊόντων αλλά και τα συστήματα διαλογής στην πηγή καθώς και η ορθή τους χρήση από τους καταναλωτές.

Σήμανση

Αποτελεί βασικό στοιχείο μαζί με το σχεδιασμό των προϊόντων ώστε να ενημερωθεί κατάλληλα ο καταναλωτής για τον ορθό τρόπο, που θα πρέπει να απορρίψει το προϊόν ή την εφαρμογή, που περιέχει πλαστικό. Οι πολιτικές λοιπόν θα πρέπει να δώσουν βάρος στην ανάγκη για ξεκάθαρη σήμανση, η οποία θα υποστηριχθεί από μεγάλες καμπάνιες ενημέρωσης προς το κοινό.

Διαλογή στην πηγή

Η καθαρότητα των πλαστικών αποβλήτων παίζει σημαντικό ρόλο στο βαθμό ανακύκλωσής τους (απόδοση) αλλά και στο συνολικό κόστος ώστε η όλη διαδικασία να είναι ανταγωνιστική. Η Ε.Ε. σκοπεύει να προωθήσει ενιαίες οδηγίες διαλογής στην πηγή. Όσο πιο καθαρά είναι τα υλικά κατά το στάδιο της συλλογής τους τόσο μεγαλύτερος θα είναι ο βαθμός απόδοσης του υλικού κατά το στάδιο της ανακύκλωσής του. Αυτό βέβαια, όπως αναφέρθηκε και προηγούμενα, επηρεάζεται και από το σχεδιασμό του προϊόντος.

Καμπάνιες ενημέρωσης του κοινού

Ένα σημαντικός κρίκος στην επίτευξη μιας αποτελεσματικής Κυκλικής Οικονομίας είναι ο τελικός καταναλωτής. Θα πρέπει να συμμετάσχει ενεργητικά στην προσπάθεια και για να συμβεί αυτό θα πρέπει να διενεργηθούν μεγάλης κλίμακας ενημερωτικές εκστρατείες. Η ενημέρωση του καταναλωτή θα πρέπει να αφορά τόσο στην επιλογή των προϊόντων, τις λεπτομέρειες της συνολικής απόδοσης κάθε υλικού καθώς και την ικανότητα υποδοχής και επεξεργασίας κάθε συστήματος διαχείρισης αποβλήτων στις χώρεςμέλη. Ο καταναλωτής, ακόμη και σήμερα, είναι δύσπιστος στο κατά πόσο τα απόβλητα που διαχωρίζει καταλήγουν στο να ανακυκλώνονται.

Εν κατακλείδι, θα πρέπει να σχεδιαστούν και υλοποιηθούν πολιτικές που θα ευνοούν:

τον απλό σχεδιασμό προϊόντων και εφαρμογών

την κατασκευή αποδοτικών συστημάτων συλλογής, διαχωρισμού και ανακύκλωσης των πλαστικών αποβλήτων και

την αυξημένη ζήτηση ανακυκλωμένων υλικών με ταυτόχρονη υποκατάσταση των παρθένων πρώτων υλών.

Για να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι απαιτείται διαφάνεια και λογοδοσία των αρχών και όλων των εμπλεκομένων μερών προς τους πολίτες, που θα στηρίζονται σε πραγματικά στοιχεία και όχι ευσεβείς πόθους.