‘Η Πρόληψη είναι η μοναδική λύση για τη διαρροή των Μικροπλαστικών στο Περιβάλλον’ 

Από την Μαρία Σπυράκη, Εισηγήτρια ITRE

Οι προσπάθειες ενάντια στην ακούσια απελευθέρωση πλαστικών σφαιριδίων συμβάλουν στην αντιμετώπιση ενός σοβαρού προβλήματος όχι μόνο για το περιβάλλον, αλλά και για την υγεία μας. Στο πλαίσιο αυτών των ενεργειών, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στην τελευταία του Ολομέλεια στις 23 Απριλίου 2024, ψήφισε τον Κανονισμό σχετικά με την πρόληψη των απωλειών κόκκων πλαστικού με σκοπό τη μείωση της ρύπανσης από μικροπλαστικά. Η παρούσα πρόταση κανονισμού αποσκοπεί να διασφαλίσει ότι όλοι οι φορείς εκμετάλλευσης που χειρίζονται πλαστικά σφαιρίδια στην Ε.Ε. θα λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα προφύλαξης.

Στη διαδικασία αυτή που είχα την τιμή να είμαι Εισηγήτρια εκ μέρους της Επιτροπής του Κοινοβουλίου ITRE (Βιομηχανία, Έρευνα, Ενέργεια), επέτυχα να υιοθετηθούν σημαντικές τροπολογίες όπως 

ü  Η βοήθεια για τις πολύ μικρές-, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), που θα μπορούσε να λάβει τη μορφή εξειδικευμένης κατάρτισης της διοίκησης και του προσωπικού, καθώς και οργανωτικής και τεχνικής βοήθειας. Η παροχή αυτή μπορεί επίσης να έχει τη μορφή οικονομικής στήριξης και πρόσβασης σε χρηματοδότηση, συμπεριλαμβανομένης της απόκτησης του εξοπλισμού που απαιτείται για την επίτευξη αυτής της συμμόρφωσης. 

ü  Η πρόβλεψη για μεταβατική περίοδο έξι μηνών, μετά την έναρξη ισχύος, για την ανάπτυξη της ενημέρωσης και της κατάρτισης σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού.

ü  Η διάθεση κονδυλίων για την ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού.

ü  Να ληφθεί σοβαρά υπόψη η μη δεσμευτική σύσταση που υιοθετήθηκε από τα μέρη της Σύμβασης για την Προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος του Βορειοανατολικού Ατλαντικού (OSPAR).

Με τη θέσπιση του παρόντος κανονισμού κάναμε ένα σημαντικό βήμα προς τη δέσμευσή μας να μειώσουμε τη ρύπανση από μικροπλαστικά κατά 30% έως το 2030,που αποτελεί και έναν από τους στόχους της «Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας» (EuropeanGreen Deal).

Η πλαστική ρύπανση αποτελεί μία σημαντική περιβαλλοντική πρόκληση η οποία θα πρέπει να αντιμετωπισθεί με τις κατάλληλες πολιτικές και μέτρα.  Θεωρώ ότι η πρόληψη είναι ζωτικής σημασίας για τη διαφύλαξη τόσο του περιβάλλοντος όσο και της υγείας μας, και καθίσταται η μοναδική λύση για την αντιμετώπιση της ρύπανσης από τη διαρροή μικροπλαστικών.

Σύμφωνα με τα στοιχεία, από 52 έως 184 χιλιάδες τόνοι κόκκων πλαστικού  απελευθερώνονται στο περιβάλλον κάθε χρόνο λόγω κακού χειρισμού σε ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού. Με τα άρθρα του κανονισμού που ψηφίσαμε προσδοκούμε να μειωθεί η απελευθέρωση αυτών των μικροπλαστικών έως και 74%, ώστε να έχουμε καθαρότερα οικοσυστήματα, ποτάμια και ωκεανούς χωρίς πλαστικά, και να ελαχιστοποιήσουμε τους πιθανούς κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία.

Όπως τόνισε και ο αρμόδιος Επίτροπος για το Περιβάλλον Sinkevičius, ‘η αντιμετώπιση της απελευθέρωσης μικροπλαστικών είναι σημαντικό στοιχείο της πολιτικής της Ε.Ε., για να καταστεί η παραγωγή των αειφόρων προϊόντων ως η μοναδική πρακτική’.

Σύμφωνα με έρευνες, υπάρχουν σήμερα πάνω από 2 εκατομμύρια τόνοι μικροπλαστικών που επιπλέουν στη θάλασσα. Από στοιχεία του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον προκύπτει ότι παράγονται ετησίως περισσότεροι από 430 εκατομμύρια τόνοι πλαστικού. Τα δύο τρίτα είναι βραχύβια προϊόντα που γρήγορα μετατρέπονται σε απόβλητα, τα οποία καταλήγουν στον ωκεανό και, συχνά, εισέρχονται στην ανθρώπινη τροφική αλυσίδα.

Όπως αναφέρει σαφώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην εκτίμηση επιπτώσεων που διενέργησε, το μεγαλύτερο πρόβλημα με τα μικροπλαστικά από την παραγωγή κόκκων πλαστικού έγκειται στον χειρισμό και τη μεταφορά των εν λόγω προϊόντων. Από τη στιγμή που τα μικροπλαστικά θα βρεθούν στο περιβάλλον είναι εξαιρετικά δύσκολο να αφαιρεθούν, και σχεδόν αδύνατο να παγιδευτούν ξανά. Επομένως, οι σημαντικότερες προσπάθειες θα πρέπει να επικεντρωθούν στο σύνολό τους στην παρακολούθηση και την πρόληψη, ώστε να αποφευχθεί κάθε αποτρέψιμη απώλεια.

Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι όταν τα μικροπλαστικά διαφύγουν στο περιβάλλον, έχουν επιβλαβείς επιπτώσεις στη φύση, στα οικοσυστήματα και στη βιοποικιλότητα, αλλά και στις τροφικές αλυσίδες και στην ανθρώπινη υγεία. Τα μικροπλαστικά ενδέχεται να παρουσιάζουν κίνδυνο εξαιτίας της φυσικής τους μορφής, ως φορείς χημικών και παθογόνων μικροοργανισμών. Σήμερα, είναι παρόντα στον αέρα, το έδαφος, το γλυκό νερό, τις θάλασσες, τους ωκεανούς, τα φυτά και τα ζώα και σε πολλά συστατικά της ανθρώπινης διατροφής. Συντελούν επίσης στην αύξηση των εκπομπών άνθρακα και επηρεάζουν αρνητικά άλλους παράγοντες που είναι υπεύθυνοι για τη δέσμευση άνθρακα στη θάλασσα. Επιπλέον, το γεγονός ότι έχουν πολύ μικρό μέγεθος (όχι μεγαλύτερο από 5 mm) τους προσδίδει πολύ υψηλή κινητικότητα, κάτι που σημαίνει ότι μπορούν εύκολα να διασκορπιστούν με διάφορα μέσα, μεταξύ των οποίων μέσω του αέρα, του εδάφους, των επιφανειακών υδάτων και των θαλάσσιων ρευμάτων. Μπορούν επίσης να βρεθούν στο έδαφος, στο οποίο περιλαμβάνονται και γεωργικές εκτάσεις, είτε άμεσα είτε μέσω της επαναχρησιμοποίησης επεξεργασμένων λυμάτων για γεωργικούς σκοπούς, με πιθανές επιβλαβείς συνέπειες για την ποιότητα του εδάφους, την κατανάλωση τροφίμων και την ανθρώπινη υγεία.

Αναγνωρίζεται επίσης ότι οι κόκκοι πλαστικού αποτελούν την τρίτη κύρια πηγή ρύπανσης από μικροπλαστικά μέσω ακούσιας διαφυγής. Άλλες ακούσιες κύριες πηγές απελευθερώσεις μικροπλαστικών είναι τα χρώματα, τα ελαστικά οχημάτων, τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, και σε μικρότερο βαθμό, οι κάψουλες απορρυπαντικών.

Η Ε.Ε. έχει δεσμευτεί για την αντιμετώπιση της μικροπλαστικής ρύπανσης στα σχέδια δράσης της για τη νέα Κυκλική Οικονομία και για τη μηδενική ρύπανση, που και οι δύο αποτελούν μέρος της «Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας». Ο κανονισμός που ψηφίσαμε θέτει αυστηρούς κανόνες για να ελαχιστοποίηση τη διαρροή των κόκκων πλαστικού, και αναμένεται να συμπληρωθεί από μια απολύτως αναγκαία αναθεώρηση του κανονισμούREACH, σε συνδυασμό με άλλα σχετικά νομοθετήματα της Ε.Ε. — όπως, μεταξύ άλλων, το πρότυπο EURO 7, τη στρατηγική για τις πλαστικές ύλες, το σχέδιο δράσης για την Κυκλική Οικονομία και το σχέδιο δράσης για μηδενική ρύπανση.

Σύμφωνα με την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», οι οικονομικοί φορείς θα πρέπει να αναλάβουν το κόστος των μέτρων που απαιτούνται για τη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις του κανονισμού, καθώς και τις σχετικές αποδείξεις είτε με την απόκτηση πιστοποίησης ή υπεύθυνης δήλωσης. Οι δημόσιες αρχές των κρατών μελών είναι υπεύθυνες για τον έλεγχο της συμμόρφωσης, και σε περίπτωση μη συμμόρφωσης, για επιβολή διορθωτικών μέτρων και, κατά περίπτωση, κυρώσεων. Δεν υπάρχει κόστος για τους πολίτες. Για τις επιχειρήσεις που κατέχουν πλαστικά σφαιρίδια, τα οφέλη από λιγότερες απώλειες σφαιριδίων εκτιμώνται σε ένα οικονομικό κέρδος της τάξεως των 23 έως 127 εκατ. ευρώ.

Οι βασικές τροπολογίες που ψηφίσαμε στο κείμενο κανονισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, επικεντρώνονται στα ακόλουθα σημεία:

Ø  Ο κανονισμός απαιτεί από τις επιχειρήσεις και άλλους φορείς που ασκούν αυτές τις δραστηριότητες να καταρτίσουν ένα σχέδιο αξιολόγησης κινδύνου για κάθε εγκατάσταση που διακινεί ετησίως περισσότερους από 1000 τόνους πλαστικών σφαιριδίων. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συμφώνησε αυτό το μέτρο να ισχύει δύο χρόνια μετά την έναρξη ισχύος του κανονισμού για τις μεγάλες επιχειρήσεις, τρία χρόνια για τις μεσαίες επιχειρήσεις και πέντε χρόνια για τις μικρές επιχειρήσεις. Τα σχέδια αυτά θα πρέπει να περιέχουν πληροφορίες για τον αριθμό των τόνων πλαστικών σφαιριδίων που διακινούνται ετησίως και τη χημική φύση κάθε πολυμερούς που περιέχεται στα πλαστικά σφαιρίδια.

Ø  Όσον αφορά στη συνδρομή εκ μέρους των κρατών μελών, θα μπορεί να περιλαμβάνει τεχνική στήριξη και εξειδικευμένη κατάρτιση σε όλο το προσωπικό που χειρίζεται κόκκους πλαστικού, καθώς και χρηματοδοτική στήριξη και πρόσβαση σε χρηματοδότηση, μεταξύ άλλων για την αγορά του εξοπλισμού που απαιτείται για τη συμμόρφωση για τις πολύ μικρές και τις μικρές επιχειρήσεις και για τις εγκαταστάσεις που χειρίζονται κόκκους πλαστικού σε ποσότητες κάτω των 1000 τόνων.

Ø  Εξαιρέσεις από την εγκατάσταση ορισμένων τύπων εξοπλισμού ή τη λήψη ορισμένων μέτρων θα είναι δυνατές για οικονομικούς φορείς που είναι σε θέση να τις δικαιολογήσουν στις αρμόδιες αρχές, λαμβάνοντας υπόψη τη φύση και το μέγεθος της εγκατάστασης καθώς και την κλίμακα τις λειτουργίες του.

Ø  Οι πολύ μικρές επιχειρήσεις θα πρέπει να συνεκτιμούν τουλάχιστον τον συγκεκριμένο εξοπλισμό προς εγκατάσταση ή τις διαδικασίες προς εκτέλεση, λαμβάνοντας υπόψη τη φύση και το μέγεθος της εγκατάστασης, καθώς και την κλίμακα των εργασιών της.

Ø  Οι μικρές, μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις που διαχειρίζονται εγκαταστάσεις που χειρίζονται πάνω από 1000 τόνους πλαστικών σφαιριδίων ετησίως θα υπόκεινται σε υποχρέωση πιστοποίησης. Οι μικρές επιχειρήσεις θα πρέπει να λάβουν τέτοια πιστοποίηση μόνο μία φορά (εντός 5 ετών από την έναρξη ισχύος του κανονισμού)και το πιστοποιητικό θα ισχύει για 5 χρόνια (σε σύγκριση με 3 χρόνια για τις μεγάλες και τις μεσαίες επιχειρήσεις).

Ø  Διευρύνεται ο ορισμός των πλαστικών σφαιριδίων, που χρησιμοποιούνται ως πρώτη ύλη για την κατασκευή πλαστικών προϊόντων και στις εργασίες ανακύκλωσης πλαστικών, ώστε να συμπεριληφθούν επίσης σκόνες, κύλινδροι, χάντρες και νιφάδες.

Ø  Οι νέοι κανόνες απαιτούν από όλες τις οντότητες που ασκούν οικονομικές δραστηριότητες σχετικά με το χειρισμό πλαστικών σφαιριδίων να διασφαλίζουν την αποφυγή διαρροών προς το περιβάλλον. Όπου σημειωθούν διαρροές και απώλειες, θα είναι υπεύθυνοι να λάβουν άμεσα μέτρα για τον περιορισμό και τον καθαρισμό αυτών των διαρροών και απωλειών.

Ø  Oλα τα δοχεία αποθήκευσης και μεταφοράς που μεταφέρουν πλαστικά σφαιρίδια να φέρουν σαφή επισήμανση με ετικέτα με συγκεκριμένο εικονόγραμμα και πληροφορίες που σχετίζονται με τον κίνδυνο, την πιθανότητα να βλάψουν το περιβάλλον, την ανάγκη αποφυγής απελευθέρωσης και συλλογής τυχόν διαρροών.

Ø  Όλοι οι οικονομικοί φορείς που δεν είναι πολύ μικρές επιχειρήσεις, καθώς και μεταφορικοί φορείς εντός και εκτός ΕΕ, θα πρέπει να καταρτίσουν προγράμματα ευαισθητοποίησης και κατάρτισης σε θέματα όπως η πρόληψη, ο περιορισμός και ο καθαρισμός, η χρήση και συντήρηση εξοπλισμού, οι διαδικασίες εκτέλεσης, αλλά και παρακολούθηση και αναφορά απωλειών πλαστικών μικροσφαιριδίων.

Ø  Όταν παραβιάζονται κανόνες του κανονισμού και τίθεται άμεσος κίνδυνος για την ανθρώπινη υγεία ή πρόκληση σημαντικών δυσμενών επιπτώσεων στο περιβάλλον, οι αρμόδιες αρχές καλούνται να αναστείλουν τη λειτουργία της εγκατάστασης έως ότου αποκατασταθεί η συμμόρφωση. Το μέγιστο πρόστιμο για νομικά πρόσωπα σε περίπτωση παράβασης θα ορίζεται σε τουλάχιστον 3% του ετήσιου κύκλου εργασιών του οικονομικού φορέα στην Ε.Ε..

Ø  Τα κράτη μέλη θα πρέπει να προσπαθήσουν να εξασφαλίσουν ότι τα έσοδα από τις κυρώσεις χρησιμοποιούνται για τη στήριξη έργων για τον καθαρισμό περιοχών που έχουν μολυνθεί από πλαστικό πριν από την έναρξη ισχύος του κανονισμού και για την αποφυγή της ρύπανσης από πλαστικά σφαιρίδια.

Κλείνοντας θα ήθελα να επισημάνω ότι ο κανονισμός αυτός έρχεται σε μια περίοδο όπου καθίσταται ιδιαίτερα σημαντική τόσο η ευαισθητοποίηση όλων μας και η λήψη των κατάλληλων μέτρων ενάντια της ρύπανσης από τα μικροπλαστικά όσο και η ανάγκη στήριξης των επιχειρήσεων προκειμένου να ανταπεξέλθουν στους νέους κανόνες. Στο πλαίσιο αυτό, για άλλη μια φορά οι δυνάμεις της συμμαχίας του Κέντρου, υπό τη στήριξη της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Von der Leyen,  κατάφεραν να καταλήξουν σε συναίνεση και να ενισχύσουν τη θέση του Κοινοβουλίου σχετικά με το ζωτικό βήμα της πρόληψης και της στήριξης των πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων(ΜΜΕ), το οποίο μετατράπηκε σε μεγάλη πλειοψηφία για τον κανονισμό για τα πλαστικά σφαιρίδια και θέτει ισχυρές βάσεις για τη συνέχεια των διαπραγματεύσεων με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που θα διεξαχθεί με τη νέα σύνθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.